Sady Górne

Kościół p.w. Narodzenia NMP

Kościół par. Narodzenia NMP powstał prawdopodobnie pod koniec XIII w., jako wczesnogotycki. Świadczy o tym zachowany, uskokowy portal zachodni o wykroju trójliścia. Prawdopodobnie ok. poł. XIV w. został odbudowany bądź wzniesiony na nowo z wykorzystaniem elementów starszego. Wówczas dostawiono m.in. wieżę i kaplicę grobową. W XVI w. elewacje otrzymały dekoracje sgraffitową w postaci boni. Kościół przebudowano w XVIII w. przedłużając prezbiterium i przekuwając okna. W końcu XIX w. popadł w ruinę i został odbudowany w 1900 r. Później był remontowany m.in. w latach 1975-76.
Jest to budowla orientowana, jednonawowa, oskarpowana, przekryta drewnianym stropem. Na osi węższe, prostokątne 2-nawowe prezbiterium przekryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym na wspornikach, przedłużone o jedno przęsło. Do starszej części od pn. dostawiona jest sklepiona kaplica grobowa, a przy narożniku pd-zach. stoi masywna, kwadratowa wieża zakończona daszkiem namiotowym z iglicą z prześwitem. Okna w większości ostrołukowe, dachy dwuspadowe. W ścianie pd. zamurowany ostrołukowy portal. Najcenniejszym elementem wyposażenia jest renesansowa ambona z 1585 r., znacznie przebudowana. W kaplicy jest 17 renesansowych płyt nagrobnych i 2 epitafia z XVI-XVII w. Tworzą nekropolię właścicieli obu wsi.
Kościół i dawny cmentarz otacza mur kamienny z bramkami zwieńczonymi wtórnie umieszczonymi, neogotyckimi stacjami Drogi Krzyżowej.

• Tekst pochodzi z Programu opieki nad zabytkami gminy Bolków na lata 2010 - 2013, wydanego w Bolkowie we wrześniu 2009 roku.

Aby dokładnie się przyjrzeć epitafiom i płytom nagrobnym w kościele, warto zapoznać się z historią tego rodu zarówno w Sadach Górnych jak i Dolnych.
Najpierw pokażę jak na przestrzeni wieków zmieniali się właściciele z tej rodziny w Sadach Dolnych:
1. Heinrich v. Tschirnhaus (od 1618). Ówczesna cena kupna dobra szlacheckiego to 36.000 talarów.
2. George v. Tschirnhaus, stasrszy ziemski z księstw Świdnic i Jawora.
3. George Siegesmund v. Tschirnhaus na Wiadrowie i Sokoli, Ordynat z Gräbenstein i Lüben, posiadacz dwóch domów w Pradze.Królewsko-cesarski podpułkownik (1637 – 1679). W dniu 9 czerwca 1651 roku otrzymał dyplom do majoratu, potwierdzony 8 listopada 1651 roku przez cesarza Ferdynanda III. Zapis dziedziczący przeszdł na Hansa wolnego pana von Tschirnhaus und Bolkenhain. Jego potomek Michael von Tschirnhaus został właścicielem zastawu Bolkoburg.
4. George Friedrich von Tschirnhaus (1679 – 1702)
5. Siegismund Graf von Tschirnhaus na Wiadrowie, Sokoli i Chełmie, szambelan jego Cesarskiego Majestatu Karola VI. (1702 – 1743)
6. Christoph Gottlieb von Tschirnhaus, pierwszy ordynat Kieslingswaldeschen linii (1743 – 1759)
7. Karl Gottlieb Wilhelm von Tschirnhaus (1759 – 1792), za jego czasów spłonął dwór.
8. Ferdinand Gottlieb Benjamin Traugott von Tschirnhaus kupił dolny Folwark (dobro Allodial) za 13.000 talarów i wydzierżawił dobra na 9 lat po rocznie 2.000 talarów a generalnym dzierżawcą został Nerlich.
9. Eduard von Tschirnhaus. Nad nim panowała teraz zła gwiazda. Dzierżawcą był Oswald von Tschirnhaus ze swoim szwagrem Amtmannem Heidrichem. To wówczas 1 kwietnia 1827 roku dwór spłonął ponownie. Niestety po tych wydarzeniach rodzina ta już się nie podniosła i dobra sprzedała.

A teraz właściciele Sadów Górnych:
1. Adam von Tschirnhaus, on dobra szlacheckie przejął w 1548 roku.
2. Andreas von Tschirnhaus (1562 – 1582)
3. Siegismund von Tschirnhaus (od 1582)
4. Wdowa von Tschirnhaus (do 1596)
5. Gottfried von Tschirnhaus (1596 – 1612)
6. Anna Maria von Tschirnhaus zd. von Hacke z Prusic, z jej 2. małżonkiem Friedrichem von Zeditz z Dolnych Prusic (1612 – 1633)
7. Heinrich von Tschirnhaus (1656 – 1685). To samo dobro szlacheckie kupione za 11.869 talarów śląskich.
8. 3 synowie Heinrich Oswald, Gottfried i Siegismund von Tschirnhaus wspólnie (1685 – 1690)
9. Gottfried von Tschirnhaus (1690 - 1727)
10. Anna Eleonora wdowa von Reibnitz, Freiin von Eben z Pogwizdowa i Górnej Lipy (1727 – 1752)
11. George Wilhelm von Reibnitz, starosta jaworskiego okręgu, na Dolnej, średniej i Górnej Lipie, Radzimowicach i Pogwizdowie (1752 – 1765)
12. Gottfried Diprand Wilhelm von Reibnitz, Królewsko Pruski Wojenny Radca dobra skarbowego departamentu głogowskiego, od 1792 roku Królewsko Pruski Tajny Radca (1765 – 1793)
13. Hans Melchior Julius Graf von Schweinitz na Krajnie, Kłaczynie, Dolnym Wolbromku i Jugowej (1793 – 1794)
14. Julius Wenzel Rudolf von Prittwitz und Gafron, Królewski Rotmistrz (od 1794)

Nie doprowadziłem praw własności do 1945 roku, bowiem nie ma to nic wspólnego z naszymi płytami.

Wyciąg z inwentaryzacji hrabiego Hoverdena

• 1543. Tschirnhaus, Jorg v. Polkan auf Nd. Baumgart.
• 1562. Schwobsdorf, Anna v., gb.Tschirnhauss (fehlerhaft).
• 1562. Tschirnhauss, Anna, geb. •••••• v, Boberstein.
• 1585. Tschirnhaus, Frdr. v., auf Ob. Baumgarten.
• 1588. Tschirnhaus, Dor., geb. Zedlitz (Nd. Baumgarten).
• 1596. Tschirnhauss, Sigm. v., auf Ob. Baumgarten.
• 1602. Tschirnhauss, Abrah. v.
• 1602. Tschirnhauss, Kath., geb. Zedlitz.
• 1604. Tschirnhaus, Sigm. v.
• 1609. Tschirnhaus, Georg v., auf Nd. Baumgarten und Hohen Petersdorf.
• 1619. Tschirnhaus, Hans Christof v., Knabe.
• 1619. Tschirnhaus, Jungfrau Anna Maria.
• 1620. Tschirnhaus, Hans George, Gemeuchelt.
• 1620. Tschirnhaus, Hans v., a. Nd. Baumgarten. Erstoch.
• 1628. Schwobsdorf, Abr. Sigm. v., auf Baumgarten und Langenhelmsdorf. Erstochen.
• 1633. Tschirnhaus, Gottfr. v., auf Ob. Baumgarten.
• 1636. Tschirnhauss, Georg v., auf Nd. Baumgarten, Petersdorf etc.
• 1656. Zetlitz, Anna Maria, geb. Hackin.
• 1674. Tschirnhauss, Joa. Ernest. v., a. Hohen-Petersdorf.
• 1679. Tschirnhaus, Georg Sigm., auf Wederau, Fal¬kenberg.
• 1686. Tschirnhaus, Cath., geb. v. Reibnitz (Wederau).
• 1772. Reibnitz, Heinr. Gotthard v., Kind.
• 1776. Reibnitz, Wilh. Osw. Rud. v., Knabe.
• 1780. Reibnitz, A. G. Em. u. G. W. Octav., Kinder.

Opis w opracowaniu Hansa Lutscha

• Grabstein für Jorg von Tschirnhaus auf Nieder-Baumgarten + 1543 mit dem Wappen der Familie.
• Grabsteine mit den Figuren der Verstorbenen, fast sämtlich übertüncht und beschädigt, für:
  1) eine Frau mit zwei Wickelkindern + 1567.
  2) einen Ritter + 1587,
  3) Frau Dorothea, geborene Zedlitz, Hausfrau Georgs von Tschirnhaus auf Nieder-Baumgarten + 1588.
  4) einen Ritter + 1596.
  5) ein Mägdlein + 1599.
  6) einen Knaben der Familie Tschirnhaus + 1619.
  7) Hans Georg von Tschirnhaus + 1620.
  8) einen jungen Mann, Abraham Sigismund von Schwobsdorf von Baumgarten + 1628.
  9) Joachim Ernst von Tschirnhaus + 1674.
  10) George Siegemund von Tschirnhaus + 1679.
  11) Frau Katharina Elisabeth Tschirnhaus, geborene von Reibnitz + 1686.
• Außerdem vier Grabsteine für:
  12) eine Frau aus dem Anfange des XVI. Jahrhunderts.
  13) bis 15) einen Ritter, eine Frau, ein Mägdlein aus der Zeit um 1600.
• Endlich in einem Gruftanbau aufgestellt, sämtlich aus der Zeit vor dem großen Kriege, für:
  1) Hiob von Tschirnhaus.
  2) Friedrich von Tschirnhaus.
  3) Christoph von Tschirnhaus.
  4) Jakob von Tschirnhaus.
  5) Heinrich von Tschirnhaus.
  6) Sigmund von Tschirnhaus.
  7) Abraham von Tschirnhaus.
  8) Hans von Tschirnhaus.
  9) George von Tschirnhaus.
  10) Hans von Tschirnhaus.
  11) Frau Magdalena von Tschirnhaus, geborene von Tzetzin.
  12) Frau Magdalena geborene von Tschirnhaus.
  13) Theresia, geborene Tschirnhaus.
  14) Rosina, geborene Tschirnhaus.
  15) Susanna, geborene Tschirnhaus.
  16) Maria, geborene Tschirnhaus.
  17) Hedwig, geborene Tschirnhaus.
• Epitaph für Herrn Andreas von Tschirnhaus und Bolkenhain auf Ober-Baumgarten + 1582 und seine Hausfrau Hedwig, geborene Gotschen von Kinast auf Boberstein + 1562 und verschiedene andere Mitglieder der Familie, ein zweiachsiger Aufbau, von Säulen flankirt, mit rohen Reliefs der Taufe und Auferstehung Christi, worunter die Familie knieend dargestellt ist. Die Wand umher ist kräftig bemalt.
• Epitaph für Hans von Tschirnhaus, Erbherrn in Nieder-Baumgarten + 1585: ein von Säulen flankirtes Hochrelief, die Auferstehung Christi darstellend; darunter kniet die Familie des Verstorbenen. Die Wand und das Deckengewölbe rings umher sind mit Kartuschen und den Figuren der Gerechtigkeit und des Glaubens bemalt.
• Epitaph aus der zweiten Hälfte des XVI. Jahrhunderts, Holz gefügt. Zerstört.

Prezbiterium

Niepozorny kościół w małej wiosce w powiecie jaworskim kryje w swoim wnętrzu prawdziwe skarby. Ewenementem na skalę światową są płyty nagrobne znajdujące się w prezbiterium. Owszem, w wielu kościołach na Śląsku znajdują się we wnętrzach płyty nagrobne, czasami się zdarza, że jednego rodu ale nigdzie nie ma tak, że siedemnaście płyt nagrobnych, to są płyty nie dość, że jednej rodziny ale jednego małżeństwa i ich dzieci. Otóż Hans von Tschirnhaus, żyjący w latach 1542 - 1609 pojął za żonę Magdalenę zd. von Czettritz, żyjącą w latach 1570 - 1630. Urodziło się im osiemnaścioro dzieci, z czego troje zmarło bardzo młodo. Piętnaścioro uwieczniono na płytach nagrobnych. Po prawej ręce ojca rodziny znajdują się po kolei płyty synów: Georga, Hansa, Abrahama, Siegmunda, Heinricha, Jakoba, Christopha, Friedricha i Hioba. Natomiast po lewej ręce matki znajdują się płyty córek: Magdaleny, Theresii, Rosiny, Susanny, Marii oraz Hedewig.
Ojciec Hans przedstawiony jest jak na tamte czasy nowocześnie, po hiszpańsku, w spodniach i podkolanówkach oraz wygodnym płaszczu. Jego żona Magdalena okryta jest szerokim płaszczem a w rękach trzyma modlitewnik. U córek dominują wspaniałe suknie a każda z nich w dłoniach trzyma modlitewnik. U synów przeważa strój rycerski.

Płyty nagrobne Hansa i Magdaleny von Tschirnhaus

               

               

Aby przybliżyć postać Hansa von Tschirnhaus cofnijmy się w czasie aż do jego dziadka.
Otóż Michael von Tschirnhaus und Bolckenhayn ożenił się z Anną von Hohberg und Fürstenstein (Książ). Z tego związku urodził się George von Tschirnhaus und Bolckenhayn, który ożenił się z Dorotheą von Zedlitz und Wernersdorf (jej matka była z rodziny von Borschnitz und Hohen-Friedberg).
Ich synem był Hans von Tschirnhaus auf Baumgarten, urodzony w 1542 roku. Ożenił się on z Magdaleną von Czettritz und Adelsbach, urodzoną w 1549 roku. Jej mama była z rodziny von Nimptsch und Peterwitz a matką ojca burggräfin von Dohna, a bacią von Grünberg und Sandau.
Hans zmarł w 1617 roku a jego żona Magdalena w 1630 roku.

Płyta nagrobna Georga von Tschirnhaus † 1630

               

               

Najstarszy syn George von Tschirnhaus auf Nieder Maumgarten, Petersdorf und Krausendorff (1570 - 1630) zrobił karierę jako starszy ziemski księstwa świdnicko-jaworskiego (1622) oraz jako komisarz wojenny (1630). Jego żoną była Margaretha von Buntsch und Bielitz. Mieli dwoje dzieci Georgiusa Sigismunda oraz Evę żonę Hansa Christopha von Rothkirch und Panten auf Schwenckfeld.
George Sigismund von Tschirnhaus auf Wederau, Nieder Baumgarten, Falckenberg, Wiese und Bartsch, był cesarskim podpułkownikiem i starszym ziemskim księstwa świdnicko-jaworskiego (1664). Jego żoną była Catharina Elisabeth von Reibnitz und Wederau. George zmarł w 1712 roku.

Płyta nagrobna Hansa von Tschirnhaus † 1602

               

Drugi syn Hans von Tschirnhaus (1572 - 1602) był rotmistrzem księcia cieszyńskiego i przez 9 lat walczył przeciw Turkom.

Płyta nagrobna Abrahama von Tschirnhaus † 1615

               

               

Kolejny syn Abraham von Tschirnhaus (1573 - 1615). W roku 1612 należał do świty cesarskiej przy wyborze we Frankfurcie n/Menem. Zamordowany trzy lata później w Świdnicy.

Płyta nagrobna Sigismunda von Tschirnhaus

               

               

Następny syn Sigismund von Tschirnhaus auf Wederau etc.. Jego żoną była Eva von Falckenhayn, córka Sigismunda von Falckenhayn und Conradswalde i Evy von Nimptsch und Röversdorff. Ich dzieci to syn i pięć córek: Graf Sigismundus, Eva Catharina Friderica mężatka z panem von Schlichting auf Malwitz, Johanne Catharina, mężatka z panem von Arenswald, Henrietta, od 1711 roku mężatka z podpułkownikiem von Rabenau, Ernestina oraz Charlotta.

Płyta nagrobna Heinricha von Tschirnhaus

               

Płyta nagrobna Heinricha von Tschirnhaus, o którym brak danych.

Płyta nagrobna Jakoba von Tschirnhaus

               

Płyta nagrobna Jakoba von Tschirnhaus, o którym brak danych.

Płyta nagrobna Christopha von Tschirnhaus

               

Płyta nagrobna Christopha von Tschirnhaus, o którym brak danych.

Płyta nagrobna Friedricha von Tschirnhaus

               

Płyta nagrobna Friedricha von Tschirnhaus, o którym brak danych.

Płyta nagrobna Hioba von Tschirnhaus

               

Płyta nagrobna Hioba von Tschirnhaus, o którym brak danych.

Płyta nagrobna Magdaleny von Tschirnhaus

               

               

Płyta nagrobna Magdaleny von Tschirnhaus. Wiadomo o niej jedynie to iż była mężatką.

Płyta nagrobna Theresii von Tschirnhaus

               

               

Płyta nagrobna Theresii von Tschirnhaus, o której brak danych

Płyta nagrobna Rosiny von Tschirnhaus

               

               

Płyta nagrobna Rosiny von Tschirnhaus, o której brak danych

Płyta nagrobna Susanny von Tschirnhaus

               

               

Płyta nagrobna Susanny von Tschirnhaus, o której brak danych

Płyta nagrobna Marii von Tschirnhaus

               

               

               

Płyta nagrobna Marii von Tschirnhaus, o której brak danych

Płyta nagrobna Hedewig von Tschirnhaus

               

               

Płyta nagrobna Hedewig von Tschirnhaus, o której brak danych

Płyta nagrobna Hansa von Tschirnhaus † 1620

               

               

               

W prezbiterium po prawej stronie obok płyty nagrobnej Hedewig von Tschirnhaus znajduje się jeszcze jedna płyta, lecz nie pasująca do tamtych siedemnastu. Jest to płyta nagrobna wnuka Hansa i Magdaleny von Tschirnhaus, a mianowicie Hansa George von Tschirnhaus, urodzonego w 1595 roku. Wiadomo, że studiował w Strassburgu i zmarł bardzo młodo 12 grudnia 1620 roku w wieku 25 lat.

Płyta nagrobna Fabiana von Tschirnhaus † 1568

               

               

Najstarszą płytą członka rodziny von Tschirnhaus w tym kościele jest płyta nagrobna Fabiana von Tschirnhaus, zmarłego w 1568 roku, po tym jak został ciężko rany w pojedynku z Kasparem von Schweinichen.

Płyty nagrobne córki Hansa von Tschirnhaus oraz Friedricha von Tschirnhaus

Po lewej stronie płyta nagrobna córki Hansa von Tschirnhaus a po prawej Friedricha von Tschirnhaus.

Płyta nagrobna córki Hansa von Tschirnhaus † 1594

               

Płyta nagrobna córki Hansa von Tschirnhaus, zmarłej 20 grudnia 1594 roku mając zaledwie 4 lata, 25 tygodni i 3 dni. Po stronie ojczystej znajdują się herby rodzin von Tschirnhaus i von Zedlitz, a po stronie macierzystej herby rodzin von Czettritz i von Nimptsch.
Można przypuszczać iż jest to córka Hansa von Tschirnhaus i Magdaleny zd. von Czettritz, zmarła w młodości a przez to nie umieszczona pośród płyt w prezbiterium.

ANNO 1594 DEN 20 DECEMBRIS ZWISCHEN 10 VND 14 VHR IST IN GOT SELIGLICHE ENTSCHLAFEN GEBORNE VON . . . .AVSIN DES EDLEN ERNVESTEN WOLBENAMTEN H. HANSEN TSCHIRNHAVS VON BAVMGARTEN AVF PETERSDORF EDEL GELIBTES TOCHTERLEIN IRES ALTERS 4 IAR 25 WOCHEN 3 DAGE D. G. G.

Płyta nagrobna Christopha von Tschirnhaus † 1619

               

               

Płyta nagrobna Christopha von Tschirnhaus, syna Gottfrieda von Tschirnhaus, zmarłego 26 września 1619 roku w wieku 5 lat i 23 tygodni bez jednego dnia.

Anno 1619 den 26 septemb: zwischen 8 vnd 9 vor mittage ist in Gott selig vorschieden des . . . . . Ehrenv. auch Wolb. H. Gottfried . . . . . . . . . . . Christoph Tschirnhaus seines alters 5 Jahr 23 Wochen weniger 1. Tag dem Gott gnadig sey.

Epitafium Hansa i Magdaleny von Tschirnhaus

               

               

               

               

               

               

Hans von Tschirnhaus już w 1585 roku postawił sobie i swojej żonie pomnik w postaci pięknego renesansowego epitafium, na którym umieścił swoją rodzinę klęczącą pod Zmartwychwstałym Chrystusem. Po lewej stronie widoczny jest ojciec z sześcioma synami a po prawej matka z trzema córkami. Było to na 25 lat przed jego śmiercią. Zarówno po lewej jak i po prawej stronie za belkowaniem umieszczonych zostało szesnaście herbów zstępujących rodziny von Tschirnhaus i rodziny von Czettritz.
Nie po raz pierwszy Hans Lutsch popełnia pomyłkę pisząc iż Hans zmarł w 1585 roku, a nie że w tym roku wykonano epitafium.
W związku z tym iż epitafium powstało na długo przed śmiercią fundatora, zarówno u niego jak i jego żony w inskrypcji nie pojawia się ani data dzienna ani roczna ich śmierci.

ANNO 1. . . . . DEN . . . . . . IST DER EDLE EHRNVESTE VND WOLBENAMETE HER HANS VON TSCHIRNHAVS ERBHER AVF NIEDER BAVMGARTEN IN GOT SELIGLICH VORSCHIEDEN DEM GOT GNADE
ANNO 1 . . . . DEN . . . . . . IST DIE EDLE TVGENTREICHE FRAV MADALENA GEBORNE ZETRITZEN VOM HAVS ADELSBACH DES EDLEN EHRNVESTEN HER HANS V. TSCHIRNHAVS EHLICHE HAVS FRAV IN GOT ENTSCHLAFFEN DER G. G. S.

Epitafium

               

               

               

Epitafium NN osoby z umieszczonymi wokół czterema herbami rodzinnymi. Płyta inskrypcyjna nie pozwala na odczytanie jej treści.

Epitafium

               

Środkowa część epitafium, prawdopodobnie z XVI wieku z dużym herbem rodzinnym.

Cmentarz

               

Fragment cmentarza przykościelnego.

Droga krzyżowa

               

               

Jedna ze stacji drogi krzyżowej, usytuowanej wokół kościoła.

Kapliczka

               

Kapliczka słupowa na terenie przykościelnym.

Kaplica

               

Kaplica cmentarna.

Krzyż

               

Drewniany krzyż a obok niego stary pomnik pozbawiony płyt, prawdopodobnie kiedyś upamiętniał ofiary I wojny światowej.

Pałac

               

               

Pałac Sady Dolne - neogotycka budowla we wsi Sady Dolne koło Bolkowa. Pierwszy pałac został zbudowany w 1618 r. przez rodzinę von Tschirnhaus. Później właścicielami pałacu byli m.in. Treskowowie (1844–1863), rodzina von Neyhaus-Cormons (1864–1899), hrabiowie Hoyos (w latach 1899–1945). Od 1998 r. jest własnością rodziny Lamczyk.
Przebudowany w 1844 r. w. założony na planie kwadratu, posiada czworoboczną wieżę. Pałac z charakterystycznym płaskim dachem, siedmioosiową fasadą, jest otoczony parkiem angielskim. Na terenie ogrodu znajduje się zabytkowa fontanna.
Obecnie pałac jest rezydencją prywatną.

Zamknij okno